ปญฺจุปาทานกฺขนฺธนิทฺเทสวณฺณนา

[552] ยํ วุตฺตมิธาติ อิธ สจฺจนิทฺเทเส ยํ สรูปโต วุตฺตํฯ อวุตฺตนฺติ อญฺญตฺถ ทุกฺขกฺขนฺธพาลปณฺฑิตสุตฺตาทีสุ วุตฺตมฺปิ อิธ สรูปโต อวุตฺตํฯ ตญฺจ สพฺพํ อิเม อุปาทานกฺขนฺเธ วินา น ลพฺภตีติ ตตฺถ ขนฺธสนฺนิสฺสยเมว ทุกฺขํ ขนฺเธ วิพาธตีติ ทสฺเสตุํ ‘‘อินฺทนมิว ปาวโก’’ติ วุตฺตํฯ ยถา วา ลกฺขํ ปหรณปหารสฺส วตฺถุ, เอวํ ขนฺธา สํสารทุกฺขสฺสฯ ยถา จ โครูปํ ฑํสมกสาทิวิพาธาย, ยถา จ เขตฺตํ นิปฺผนฺนสสฺสลายนสฺส, คาโม จ คามฆาตกวิพาธาย, เอวํ ขนฺธา ชาติอาทิทุกฺขสฺส วตฺถูติ ทสฺเสตุํ ‘‘ลกฺขมิวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เยภุยฺเยน โลเก วิพาธกา วิพาเธตพฺพาธีนา น โหนฺติ, อิเม ปน วิพาเธตพฺพาธีนา เอวาติ ทสฺเสตุํ ‘‘ติณลตาทีนี’’ติ วุตฺตํฯ กามํ อนาทิมติ สํสาเร อาทิ นาม กสฺสจิ นตฺถิ, เอกภวปริจฺฉินฺนสฺส ปน ขนฺธสนฺตานสฺส วเสน วุตฺตํ ‘‘อาทิทุกฺขํ ชาตี’’ติฯ เตเนวาห ‘‘ปริโยสานทุกฺขํ มรณ’’นฺติฯ น เหตฺถ สมุจฺเฉทมรณเมว อธิปฺเปตํฯ มรณสฺส อนฺติเก อาสนฺเน ชาตํ ทุกฺขํ มารณนฺติกทุกฺขํฯ ปริทยฺหนํ จิตฺตสนฺตาโปฯ ลาลปฺปนํ อติวิย วิปฺปลาโปฯ อนุตฺถุนนํ อนฺโต นิชฺฌายนํฯ เอกเมกนฺติ ชาติอาทีนํ อนฺตรเภทภินฺนานํ, ชาติอาทีนเมว วา อุปาทานกฺขนฺธปญฺจกานํ วา เอกเมกํฯ สงฺขิปิตฺวาติ สมาเสตฺวา, สามญฺญนิทฺเทเสน วา สงฺเขปํ กตฺวาฯ

อิติ ทุกฺขนิทฺเทสกถาวณฺณนาฯ